Culturen
en landen
In onze geglobaliseerde wereld is het belangrijker dan ooit om een taal te ontwikkelen waarin iedereen zich thuis voelt, uit welke cultuur, welke religie of welk land die ook komt.
01Namen van mensen en plaatsen
Als we mensen willen respecteren, kunnen we om te beginnen hun namen correct schrijven en uitspreken. Maar hoe doe je dat met namen en plaatsen uit het Arabisch, Grieks, Chinees, Russisch? Voor de meeste talen zijn er regels:
Specifiek voor plaatsnamen is er de pagina Buitenlandse Aardrijkskundige Namen van de Taalunie.
Een algemeen overzicht van de VRT-aanpak voor de verschillende talen vind je hier. Aanvullend is ook dit interessant: De Volkskrant Stijlboek (zoek ‘Buitenlandse namen’)
Voor het Chinees geeft VRT een helder overzicht van uitspraakregels hier. Zie ook De Volkskrant Stijlboek (zoek ‘Beijing’).
Voor het Arabisch zijn er geen heldere regels. We vinden wel een kort artikeltje van de VRT hier en een goed overzicht in De Volkskrant Stijlboek (zoek ‘Arabisch’). Vlaamse media zoals VRT en De Standaard wijken wel van de Volkskrant af: VRT en De Standaard schrijven bijvoorbeeld Al Qaeda; de Volkskrant schrijft Al Qaida. – Naar verwachting midden 2021 zou de Taalunie een omspel-hulp Arabisch-Nederlands lanceren (zie alleen voor abonnees: De Standaard, 15 mei 2021).
Als je Russische plaats- of persoonsnamen in het cyrillisch of Engels ingeeft, dan geeft De Transcriptor de schrijfwijze die voor het Nederlandse taalgebied gebruikelijk of aanbevolen is. Het programma is ontwikkeld door de Radboud Universiteit in samenwerking met de VRT en de NOS.
We vermijden
(Wit-Rusland)
We gebruiken
- Belarus (het land), Belarussisch
Toelichting. Volgens de Taalunie wordt in officiële documenten Belarus gebruikt (zie Buitenlandse Aardrijksundige Namen, zoek Wit-Rusland). Voor andere teksten kan ook Wit-Rusland.
De Volkskrant gebruikt systematisch Belarus, om aan te geven dat het om een onafhankelijk land gaat, en niet om een deel van Rusland (zie De Volkskrant Stijlboek ‘Belarus’). De VRT en De Standaard gebruikten in 2021 nog vooral Wit-Rusland.
02Migratie
We schrappen
We gebruiken
Als we algemeen moeten blijven, gebruiken we:
- Mensen met een migratieachtergrond
Als we specifieker kunnen zijn, doen we dat. We gebruiken dan, afhankelijk van de context en de wensen van de mensen zelf:
- Mensen met een Nederlandse achtergrond, met een Tsjetsjeense achtergrond
- Mensen van Franse afkomst, van Turkse afkomst
- Een Congolese Belg, een Congolees-Belgische man
- Een Belgische inwoner van Syrische afkomst
- De Marokkaans-Belgische gemeenschap
- De Turkse Gentenaars
Toelichting. Allochtoon (dat ‘van andere aarde’ betekent) maakt deel uit van het binaire paar allochtoon-autochtoon en roept daarmee een tegenstelling op die veel taalgebruikers niet willen oproepen.
Bronnen. In Nederland zijn verschillende officiële instanties al in 2016 gestopt met het gebruik van het woord. Zowat elke gids raadt het gebruik ervan af, ook de NRC-code en Het Stijlboek van de Volkskrant. Zie ook de interessante verkenning van het Nederlandse Centraal Bureau Statistiek hier.
We schrappen
Illegaal
Sans papier
(Asielzoeker)
We gebruiken
- Mensen zonder papieren (veel kranten)
- Mensen zonder wettig verblijf (Lexicon Agentschap Integratie en Inburgering)
Toelichting.
- Illegaal. Mensen zijn nooit illegaal. De Vluchtelingenorganisatie van de VN beveelt al sinds 2008 aan om het woord ‘illegalen’ te vermijden.
- Wat sans-papier betreft: wij zien geen reden om het Frans te gebruiken als we ook een Nederlandse omschrijving hebben.
- Asielzoeker. In de Belgische wetgeving wordt sinds 2018 niet langer asielzoeker gebruikt, wel ‘Verzoeker om internationale bescherming’. In kranten lezen we ‘VIB’ers’ (bv. in De Standaard, 16 juni 21), maar die afkorting nemen we liever niet meteen over.
Bronnen.
- VRT-Woordenlijst Diversiteit
- Oud artikel maar nog altijd erg actueel (alleen voor abonnees): Tom Naegels in De Ombudsman, De Standaard 3 aug 2011
We letten op met
(Migrant)
(Vluchteling)
We gebruiken
We beperken het gebruik van die woorden tot mensen die recent gemigreerd of gevlucht zijn. Als ze hier eenmaal enkele jaren wonen, zijn het geen vluchtelingen of migranten meer maar gewone mensen, eventueel met een migratieachtergrond.
Toelichting. (Migrant) en (vluchteling) zijn etiketten die generaties lang aan mensen worden doorgegeven, terwijl die mensen al lang niet meer aan het vluchten of migreren zijn, en gewoon in dit land geboren en getogen zijn.
Bron. Waarden voor een nieuwe taal (11), een handreiking die we algemeen te activistisch vinden maar op dit punt wel volgen.
We vermijden
Minderheid
We gebruiken
- Groep bewoners
- Bevolkingsgroep
Toelichting. Minderheid roept een tegenstelling op met meerderheid en wordt daarom bij voorkeur niet meer gebruikt. Zoals in de VRT Woordenlijst diversiteit wordt opgemerkt, vormen we allemaal in veel opzichten een meerderheid van minderheden.
We schrappen
Nieuwe BelgGastarbeider
We gebruiken
- Iemand met een migratieachtergrond
Toelichting. Nieuwe Belg en Gastarbeider vermijden we wegens gekunsteld of verbloemwoord.
Bron. Voor Nieuwe Nederlander: cf de Volkskrant Stijlboek, zoek Allochtoon.
We letten op met
(Roots)
Toelichting
Je kunt over jezelf zeggen: ‘Ik heb Congolese roots, Amerikaanse roots’. Maar het woord kan gekunsteld klinken als je het in een gesprek over iemand of met iemand anders gebruikt: ‘Heb je Afrikaanse roots?’
Bron. Woorden doen ertoe, 141
We letten op met
Transmigrant
Toelichting
Transmigrant is het gebruikelijke woord in Vlaanderen (zie VRT-taal transmigrant (2018). Transmigrant wordt in Nederland wel in een andere betekenis gebruikt (zie Trouw).
03Racisme, kolonialisme, eurocentrisme
Algemeen. Kolonialisme en rassentheorieën hebben tot extreme onderdrukking geleid. Alle woorden die hiermee te maken hebben, liggen vandaag erg gevoelig. We kiezen voor respectvol taalgebruik.
Als het over groepen mensen gaat, kiezen we voor:
- Mensen van kleur
Andere omschrijvingen voor groepen zijn:
- Zwarte mensen, witte mensen. Die omschrijvingen worden in veel gidsen aangeraden.
- In Nederlandse gidsen wordt afgeraden om gebruik te maken van
mensen met een donkere huid, mensen met een lichte huid, mensen met een donkere huidskleur, mensen met een lichte huidskleur.
Als het over individuele mensen gaat, zijn we waar mogelijk specifieker:
- Een Congolese moeder, een Congolees-Belgische moeder.
- John is een Afro-Belg.
- Pauline is een vrouw van kleur.
- Najat is opgegroeid in Marrakesh, ze is van Marrakesh, haar ouders zijn van Marokko, haar ouders zijn geboren in Marokko.
Bronnen en achtergrond.
- Mensen van kleur: VRT-woordenlijst
- Gekleurd: Woorden doen ertoe, 109
- Zwart: Woorden doen ertoe, 149
- Stijlgids Women, zoek bruin als verwijzing
We schrappen
ZwartenBruinenRoodhuidKleurling
Toelichting
We reduceren mensen niet tot één kenmerk als dat gevoelig ligt. Alternatieven: zie boven, onder het kopje Respectvol taalgebruik.
We schrappen
Mensen met een kleurtjeGekleurde mensen
Toelichting
We vermijden verkleinwoorden en grammaticaal onduidelijke omschrijvingen. Alternatieven: zie boven, onder het kopje Algemeen.
Bron. Gekleurd: Woorden doen ertoe, 109
We schrappen
Neger
Toelichting
Dit woord wordt vandaag in geen enkele omstandigheid meer gebruikt. Alternatieven: zie boven, onder het kopje Algemeen.
Achtergrond. Zie Woorden doen ertoe, 133
We schrappen
Niet-witte mensen
Toelichting
We vermijden wit als referentie te gebruiken. Alternatieven: zie boven, onder het kopje Algemeen.
We letten op met
Wit of blank?
Toelichting
In de meeste gevallen vervangen wij ‘blank’ door ‘wit’.
Voor organisaties en groepen kiezen we voor:
- Een wit bedrijf
- Een witte school
Als het over individuele mensen gaat:
- Wij hebben geen moeite met: een witte vrouw
- Heel wat Vlamingen zeggen nog: een blanke vrouw
‘Blank’ heeft voor veel mensen koloniaal-raciale connotaties van reinheid en superioriteit. Als we mensen met een donkere huid ‘zwarte mensen’ noemen, is het logisch om mensen met een lichte huid ‘witte mensen’ te noemen.
De Nederlandse gidsen kiezen radicaler voor ‘wit’ dan de Vlaamse. De VRT gebruikt ‘witte school’ maar ‘blanke vrouw’ (VRT-Woordenlijst Diversiteit). Alle Nederlandse gidsen kiezen resoluut en in alle gevallen voor ‘wit’ (bv. WOMEN inc – Stijlgids, zoek wit).
Bronnen.
We schrappen
Halfbloed, mesties, moor, mulat
We gebruiken
- Een mens van kleur
- Mensen uit een gemengde relatie
- Mensen met een witte moeder en een zwarte vader
Toelichting. We gebruiken geen woorden met raciale oorsprong meer. In een historische context kun je de woorden nog gebruiken als je ze tussen aanhalingstekens zet.
Bronnen. In Tropenmuseum – Woorden doen ertoe vind je meer uitgebreide, ook historische toelichting bij woorden als halfbloed, kaukasisch, moor, mulat, zigeuner, enz.
We vermijden
Kaukasisch
We gebruiken
- Wit
Toelichting. Zie boven, onder Halfbloed.
We vermijden
Zigeuner
We gebruiken
- Soms Roma (meervoud) of Rom (enkelvoud); soms Sinti
We vermijden
het Midden-Oosten,
We gebruiken
Het Verre Oosten> AziëHet Midden-Oosten> West-AziëHet Nabije Oosten> Turkije
Toelichting. Europa is niet het centrum van de wereld, dus moeten we dat in ons taalgebruik ook niet laten uitschijnen. Door het gebruik van Ver, Midden en Nabij nemen we het Westen als referentie. We gebruiken neutrale woorden.
‘Midden-Oosten’ blijven we voorlopig wel gebruiken als West-Azië onbegrijpelijk zou zijn. De term is nog sterk ingeburgerd en wordt ook in de bedrijfswereld vaak gebruikt voor organisatieonderdelen, bv. Group EMEA (Group Europe, Middle East, Africa).
We vermijden
Niet-westers
Wat met Westen, Oosten, Noord en Zuid?
Toelichting
We gebruiken speciekere omschrijvingen.
Niet-westers is te algemeen en neemt het Westen als referentie.
Westen, Oosten, Noord, Zuid. In het algemeen genieten specifiekere woorden waar mogelijk de voorkeur. Toch moet we ook opmerken dat een windstreek op zichzelf niets te maken heeft met eurocentrisme. Sommige bronnen willen ook woorden als het Westen of het Oosten schrappen, maar dat lijkt ons niet nodig. Het Oosten lijkt nog bijna nergens gebruikt te worden omdat het te algemeen is; het Westen blijft volgens ons een zinvol woord om een politiek-cultureel geheel mee aan te geven, al dan niet positief. Ook Noord en Zuid blijven volgens ons bruikbare woorden om algemeen over rijke en arme groepen landen te spreken.
Bronnen.
- Over westers en niet-westers: zie de interessante verkenning van het Nederlandse Centraal Bureau Statistiek hier.
- Over ‘Oriëntaals’, zie Tropenmuseum – Woorden doen ertoe, 135.
We schrappen
Columbus heeft Amerika ontdekt.
We gebruiken
- Columbus heeft Amerika voor de Europeanen ontdekt.
Bron. Zie Woorden doen ertoe, 134
We schrappen
We gebruiken
- Soms Groeiland
- Soms Laag-inkomenland
Toelichting. Als we ‘ontwikkelingsland’ gebruiken, gaan we ervan uit dat het land zich nog moet ontwikkelen tot een ‘ontwikkeld land’, waarmee we dan een westers land bedoelen. Veel mensen vinden dat het Westen niet als referentie genomen moet worden. We gebruiken neutrale woorden.
We schrappen
Derde Wereld
We gebruiken
- Soms Groeiland
- Soms Laag-inkomenland
Toelichting. De Derde Wereld bestaat niet meer sinds de Eerste en de Tweede Wereld verdwenen zijn met de val van de Berlijnse Muur in 1989.
Bron. (Alleen voor abonnees:) Vergeet de ‘derde wereld’, De Standaard, 7 sep 2019.
We schrappen
IndiaanEskimoHottentot
(Aboriginal)
We gebruiken
- Oorspronkelijke bewoners
Indiaan> Sioux, Cherokee, enz.Eskimo> Inuit in Canada, Iñupiat in Noord-Alaska, Kalaallit in Groenland, enz.Hottentot> Khoikoi mensen, de Khoisan (het volk)- (Aboriginal) > oorspronkelijke bewoners van Australië, van Canada
- Tropenmuseum – Woorden doen ertoe – Gezaghebbende bron voor dit thema. Zoek op term: Eskimo 105, Indiaan 116, Aboriginal 94, Hottentot 114, enz.
Indiaan: VRT-Woordenlijst diversiteit
Wat met
Inheems?
Toelichting
Alleen te gebruiken in tweede instantie.
Inheems past voor planten en dieren, maar wordt de jongste decennia ook vaker voor groepen mensen gebruikt.
Er zijn officiële instanties die de term gebruiken, zoals de VN in de Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren (2007).
De term is handig, soepel en kort, maar blijft wat vreemd aanvoelen, vinden wij. Als we het in een tekst over groepen mensen hebben, gebruiken we eerst een omschrijving met ‘oorspronkelijke bewoners’. Daarna gebruiken we ook soms het kortere ‘inheemse gemeenschap’ of een variant. We volgen hierin onder meer De Standaard.
Bron. Zie Woorden doen ertoe, 119
We schrappen
Ras
Toelichting
Er is maar één ras, het menselijke. We gebruiken omschrijvingen als groep, volk, of beter nog, de specifieke term die de groep mensen voor zichzelf gebruikt.
04Religie
We vermijden
Mohammedaan
(Islamiet)Muzelman
We gebruiken
- Moslim
Toelichting.
Moslim is de term die de gelovigen zelf verkiezen, omdat die het dichtst aanleunt bij de Arabische terminologie.
De oude term ‘mohammedaan’ werd gebruikt voor mensen die Mohammed aanbidden. Maar moslims aanbidden Mohammed niet, ze aanbidden alleen hun God.
Islamiet is strikt genomen niet verkeerd: moslims zijn aanhangers van de islam. De term kan echter makkelijk verward worden met ‘islamist’, dat is iemand die radicaal wil dat een staat volgens het islamitische geloof wordt geregeerd.
‘Muzelman’ gebruiken we niet meer. Het woord is etymologisch een variant van ‘moslim’, maar is vandaag archaïsch.
Bronnen.
- Islamiet / islamist /moslim / muzelman: VRT-taal
Muzelman: artikel Nederlandse krant Trouw, 16 november 2017- (Islamiet): Tropenmuseum – Woorden doen ertoe, 121
Mohammedaan: Tropenmuseum – Woorden doen ertoe, 129
We letten op met
(Suikerfeest)
We gebruiken
Turkse moslims spreken van het Suikerfeest. Moslims uit Arabische landen houden niet zo van deze term: zij vieren ‘het einde van de Ramadan’.
Bekijk alle Diverse Thema’s:
Leeftijd
opleiding
inkomen
Gender
Mensen
met een
beperking
Culturen en landen
lees ook
Online Magazines
De kunst van digital storytelling evolueert ultrasnel. In de nieuwste generatie verhalen werken we volop met beweging en interactie. We…
lees meerInteractieve Deep Content voor Deutsche Bank
Droom je van een eigen huisje in het buitenland? Wie niet! Maar wat komt er fiscaal allemaal bij kijken? Koop…
lees meerWat is deep content?
Geen enkel merk heeft genoeg aan oppervlakkige content. Als je een diepe band met mensen wil opbouwen, heb je ook…
lees meer